Project ontwikkeling pluriformiteitsmonitor nieuwsaanbod
Aanleiding en opdracht
In november 2021 nam de Tweede Kamer een motie van Peter Kwint (motie Kwint) aan over de bescherming van de pluriformiteit. In de motie wordt geconstateerd “dat zowel in geschreven media als op televisie steeds meer aanbieders in handen komen van steeds minder partijen” en “verzoekt de regering in kaart te brengen op welke manier de pluriformiteit van het media-aanbod beter beschermd kan worden, en de Kamer hierover te informeren.” Voorwaarde om pluriformiteit te monitoren en te beschermen is duidelijkheid over wat onder pluriformiteit wordt verstaan en hoe pluriformiteit kan worden gemeten. Een maatschappelijk risico door een gebrek aan pluriformiteit bestaat volgens het WRR alleen voor de nieuws- en opiniefunctie. Het ministerie van OCW verzocht daarom in de zomer van 2022 het Commissariaat om samen met relevante partijen een model te ontwikkelen om de pluriformiteit van (het aanbod op) de nieuwsmarkt te monitoren.
Ontwikkeling pluriformiteitsmonitor nieuwsaanbod
Samen met relevante partijen ontwikkelde het Commissariaat een betrouwbaar model om de pluriformiteit van het aanbod op de nieuwsmarkt te monitoren. De drie wetenschappelijke pilotstudies die hiervoor zijn uitgevoerd, staan in het rapport Monitor pluriformiteit dat op 31 maart 2025 gepresenteerd is.
Om te weten of het nieuwsaanbod in Nederland pluriform is en blijft over de jaren, is eerst een nulmeting nodig. Hiervoor werkte het Commissariaat tussen 2022 en 2025 samen met wetenschappers, beleidsmedewerkers en de nieuwssector aan de ontwikkeling van betrouwbare en valide methodes. Op basis van de gekozen methodes voeren we de nulmeting uit om twee verschillende dimensies van pluriformiteit in kaart te brengen.
Deze metingen voegen de monitoring van inhoudelijke diversiteit aan de Mediamonitor toe. Mediamonitor brengt al 25 jaar lang de diversiteit van aanbieders, aanbod en gebruik in kaart. We willen in de Mediamonitor 2025 (najaar 2025) de eerste resultaten van de monitoring rapporteren. De onderzoeken samen moeten een breder beeld van de pluriformiteit van het nieuws in Nederland geven.
Een betrouwbaar en gevarieerd nieuwsaanbod is belangrijk zodat Nederlanders geïnformeerd kunnen worden en verschillende perspectieven lezen, zien en horen. Hiermee kunnen zij een eigen mening vormen en herkennen zij zich beter in het nieuwsaanbod. Het Commissariaat zet zich daarom in voor het behoud van een gevarieerd, oftewel pluriform, nieuwsaanbod in Nederland.
Drie onderzoekmethodes getest
De methode ‘Ervaringen van pluriformiteit onder journalisten’ (onderzoek uitgevoerd door Mark Boukes, Universiteit van Amsterdam) onderzoekt de pluriformiteitsbeleving door middel van een uitgebreide vragenlijst onder journalisten. De vragen gaan zowel in op werkomstandigheden als op maatschappelijke omstandigheden. Het doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de ervaren vrijheid van journalisten voor het kiezen van onderwerpen en invalshoeken waarover zij berichten. Dit onderzoek is geschikt om vierjaarlijks te herhalen.
De onderzoeksmethode ‘Unieke en overeenkomstige berichtgeving’ (Nel Ruigrok, Nieuwsmonitor B.V.) kijkt naar overlap in teksten van nieuwsberichten. In het onderzoek zijn verschillende AI-modellen getest en vergeleken. De modellen zijn goed in staat om de overlap te berekenen. Het onderzoek is geschikt voor jaarlijks gebruik.
De onderzoeksmethode ‘Diversiteit van thema’s, bronnen en standpunten’ (Elif Kılık en Knut De Swert, Universiteit van Amsterdam) gebruikt AI om drie vormen van diversiteit in teksten te meten. Deze methode is niet geschikt voor monitoring, maar wel geschikt om ad hoc themadiversiteit en diversiteit van bronnen in kaart te brengen. In de toekomst kan daar mogelijk diversiteit van standpunten aan worden toegevoegd.
Samenwerking met nieuwssector is essentieel voor monitoring en verdere ontwikkeling
Voor alle methodes geldt dat medewerking van de nieuwssector essentieel is, maar niet vanzelfsprekend. Alleen met toegang tot voldoende nieuwsbronnen en journalisten kunnen wij de onderzoeken uitvoeren. We gaan ervan uit dat we in de toekomst ook op hun medewerking kunnen rekenen.
Daarnaast zullen we de methodes de aankomende jaren doorontwikkelen. De ontwikkelingen op het gebied van AI kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat de methodes voor het meten van de diversiteit van de inhoud efficiënter kunnen worden ingezet. Ook zullen we kijken naar uitbreiding binnen de methodes. In de pilots is gekeken naar het aanbod in landelijke commerciële titels. Het toevoegen van regionale titels geeft een completer beeld van de pluriformiteit van het nieuwsaanbod, net als het toevoegen van het aanbod van de publieke omroepen en audiovisueel aanbod zoals tv-journaals.
Het Commissariaat zet zich in voor een robuuste nieuwsvoorziening
Het Commissariaat focust zich de komende jaren op het thema robuuste nieuwsvoorziening. Dit doen wij zodat Nederlanders kennis kunnen blijven nemen van pluriforme en onafhankelijke informatie en kwaliteitsjournalistiek, die onder druk staat door de digitalisering van de media en de dominantie van grote buitenlandse platforms.