Opzet en methode

Aanbod

Pluriformiteit bestaat uit meerdere dimensies. Hierdoor laat het begrip pluriformiteit zich niet kwantificeren en uitdrukken in één maat. Er bestaat niet zoiets als een ideale waarde die uitdrukt dat het goed of niet goed gesteld is met pluriformiteit. Door monitoring van ontwikkelingen krijgen we inzicht in de verschillende diversiteitsdimensies; welke kant bewegen ze op en wat zijn verklaringen voor ontwikkelingen. Veranderingen in de diversiteitsdimensies moeten in de context van ontwikkelingen in de nieuwssector en in de samenleving worden gelezen.  

We moeten aanmerken dat we niet compleet zijn met de opzet van onze meetmethodes. Het aanbod dat we meenemen in onze studies beperkt zich nu tot het aanbod van de voornaamste landelijke nieuwsmerken die gericht zijn op Nederland. Ook op sociale media is veel nieuwsaanbod te vinden, soms van journalisten afkomstig, soms van anderen die nieuws doorplaatsen. We moeten ons dus ook bewust blijven van de beperkingen en bezien hoe we daar in de toekomst mogelijk een oplossing voor kunnen vinden.  

Diversiteit, financieel-economische omstandigheden en eigendomsverhoudingen van aanbieders 

Monitoring van de diversiteit, financieel-economische omstandigheden en eigendomsverhoudingen van aanbieders heeft een vaste plek in de jaarlijkse monitoring in het kader van de Mediamonitor. De gegevens zijn overwegend afkomstig uit jaarverslagen en jaarrekeningen, al dan niet via de Kamer van Koophandel verkregen. De gegevens worden voor zover mogelijk afgestemd met de betreffende mediabedrijven. Daarnaast wordt informatie gebruikt uit berichtgeving en persberichten over samenwerkingen en activiteiten van mediabedrijven. Onderzoeksrapportages en jaarverslagen van brancheorganisaties en belangenverenigingen worden gebruikt voor informatie over de reclamemarkt en over algemene trends in het medialandschap.  

De gegevens over de grootste mediabedrijven die op Nederland gericht media-aanbod creëren worden verzameld in bedrijfsprofielen. De bedrijfsprofielen bevatten informatie over hun belangrijkste activiteiten sinds het verschijnen van de laatste Mediamonitor. Daarnaast wordt een overzicht gegevens van omzet, winst, opbrengsten en omvang in fte’s in het voorgaande kalenderjaar, de eigendomsverhoudingen met peildatum 31 december van het voorgaande jaar en het bereik van de voornaamste mediamerken, titels en platforms in het voorgaande kalenderjaar.  

Economische- en opiniemacht  

In het geval van een crossmediale functionele marktdefinitie is het op dit moment niet mogelijk marktaandelen te berekenen om economische macht te bepalen. Er is momenteel geen data voorhanden over marktaandelen binnen bijvoorbeeld de nieuws- en opiniemarkt. Wel kan bereik worden gebruikt om de positie op functionele markten te bepalen. Om de economische macht van een mediabedrijf te monitoren zijn omzet en winst goede algemene criteria, waarbij ook hier dient te worden opgemerkt dat de omzet alleen maar ten delen uit bijvoorbeeld nieuwsproducten bestaat. In de jaarlijkse Mediamonitor rapportage besteden we hier aandacht aan.  

Voor het berekenen van opiniemacht moet een rekenmodel worden opgezet. Dit is vooralsnog geen onderdeel van de jaarlijkse monitoring, maar is een ambitie voor de toekomst. In het rekenmodel moeten naast mediagebruik ook andere indicatoren worden meegenomen, zoals bijvoorbeeld het belang van het media-aanbod in de informatievoorziening, de impact van een medium en vertrouwen.  

Redactionele onafhankelijkheid 

Met de Monitor Pluriformiteit beogen we de productiediversiteit te onderzoeken. Redactionele onafhankelijkheid is hier een onderdeel van. Zie de opzet voor de nieuwe monitor: Monitor Pluriformiteit. In 2015 is in het kader van de Mediamonitor een onderzoek gedaan naar redactionele onafhankelijkheid en in 2021 is er een verkennende analyse uitgevoerd naar redactiestatuten bij aanbieders van audiovisuele mediadiensten. Tevens worden ontwikkelingen op dit gebied nauwlettend in de gaten gehouden en wordt erover gerapporteerd in de jaarlijkse Mediamonitor indien relevant.  

Diversiteit van de inhoud het media-aanbod 

Met de Monitor Pluriformiteit beogen we de diversiteit van de inhoud van het media-aanbod te onderzoeken. Zie de opzet voor de nieuwe monitor: Monitor Pluriformiteit. Daarnaast onderzoeken we ook de genrediversiteit van televisiepakketten sinds 2014. Ook onderzoeken we de diversiteit van actoren in het media-aanbod middels een inhoudsanalyse. In 2019, 2021 en 2023 is een onderzoek uitgevoerd naar de representatie van vrouwen in non-fictie televisieprogramma’s.  

Diversiteit van het mediagebruik en ontwikkelingen in mediagebruik 

We monitoren het bereik van de mediatypen, mediamerken, titels en platforms jaarlijks, waarbij we een focus hebben op de merken, titels en platforms die een rol spelen in de informatievoorziening. Bij voorkeur monitoren we – indien data beschikbaar is – het gemiddelde dagelijkse bereik, zodat we inzicht krijgen in de dagelijkse routine van mediagebruikers. Ook volgen we de tijdsbesteding aan media, indien informatie beschikbaar is. Gegevens over bereik van mediatypen, mediamerken, titels en platforms zijn voornamelijk afkomstig uit het Nationaal Media Onderzoek (NMO) (hierna: NMO). 

Aanvullend op de data uit het NMO maken we gebruik van allerlei onderzoeksrapportages van verschillende bronnen over mediagebruik die niet in de bereiksonderzoeken terugkomen, zoals gegevens over toegang tot media, social media gebruik, podcastgebruik en gebruik van streamingsdiensten. Ook volgen we nieuwsberichten over algemene trends in het mediagebruik.  

Idealiter zouden we in het mediagebruik willen focussen op het nieuwsgebruik. De bereiksonderzoeken leveren op dit moment daar niet de geschikte data voor. Daarom zijn we in 2018 gestart met een samenwerking met het Reuters Institute for the Study of Journalism en brengen we jaarlijks het Digital News Report uit over het nieuwsgebruik.  

Hiernaast voeren we zelf incidenteel of periodiek onderzoek uit om meer inzicht te krijgen in bereik en gebruik van bijvoorbeeld lokale media of specifieke doelgroepen. Sinds 2017 onderzoeken we tweejaarlijks het kijkgedrag van Nederlandse burgers middels een representatieve survey, waarin we ook de tevredenheid met televisiepakketten onderzoeken. En in 2024 deden we een onderzoek naar het nieuwsgebruik van jongeren via sociale media.  

Vertrouwen in media 

Inzicht in vertrouwen, motivatie, bekendheid en beoordeling van het media-aanbod door mediagebruikers wordt op periodieke basis gemonitord of wordt in incidentele onderzoeksprojecten al dan niet in samenwerking met onderzoeksorganisaties en universiteiten onderzocht. Het Digital News Report levert ons inzichten op over vertrouwen in nieuwsmedia, niet alleen door de survey resultaten, maar ook door de samenwerking met de VU in kwalitatief verdiepend onderzoek onder nieuwsgebruikers. 

Gepersonaliseerde interactie met media 

We hebben de ambitie aanvullend exploratief onderzoek te doen in samenwerking met universiteiten en onderzoeksorganisaties naar de toegang tot online media en de gevolgen daarvan voor de diversiteit van het mediagebruik, in de vorm van incidenteel of periodiek onderzoek op basis van zowel kwantitatieve of kwalitatieve onderzoeksmethodes. Nieuwe onderzoeksmethodes zoals digital tracking, scrolling data en eye tracking nemen hierin in belang toe, net als interdisciplinair onderzoek. In 2019 is een start gemaakt met dergelijk onderzoek, toen onderzoek is uitgevoerd naar filter bubbels in Nederland, in samenwerking met het onderzoeksinstituut van de Universiteit van Amsterdam, IViR. Ook is het Commissariaat consortiumpartner in het AI, Media & Democracy ELSA Lab, een onderzoeksproject van UvA, HvA en CWI naar de impact van AI op de democratische functie van media.