30 november 2023

Tegengaan belangenverstrengeling krijgt aandacht van sector, Commissariaat ziet nog wel ruimte voor verbetering

De meeste partijen hebben diverse maatregelen getroffen om (de schijn van) belangenverstrengeling te voorkomen, zo blijkt uit onderzoek van het Commissariaat voor de Media bij de NPO, de STER en de landelijke publieke omroepen. Wel ziet het Commissariaat grote verschillen tussen partijen en bij vrijwel alle partijen nog ruimte voor verbetering. De meeste partijen erkennen het belang van het voorkomen van belangenverstrengeling en tonen ook de wil om te leren en te verbeteren. Zij hebben aangegeven naar aanleiding van dit onderzoek concrete aanpassingen door te zullen voeren of hebben dit inmiddels al gedaan.

Resultaten
Het Commissariaat constateert dat er verschillen bestaan tussen de partijen in de omgang met belangenverstrengeling. Meerdere partijen geven nog vrij formalistisch invulling aan de toepasselijke eisen. Meestal wordt de letter van de wet- en regelgeving gevolgd. Het Commissariaat verwacht dat partijen niet slechts handelen naar de letter, maar vooral ook naar de geest van de wet. Een brede blik op alle potentiële risico’s en een proactieve houding zijn daarvoor noodzakelijk. Zo verwacht het Commissariaat van partijen dat zij in het kader van de periodieke risicoanalyse expliciet aandacht besteden aan de risico’s op belangenverstrengeling. Dit stelt een organisatie in staat om beleid en procedures op deze organisatie-specifieke risico’s af te stemmen. Op dit moment besteden de meeste van de onderzochte partijen in de risicoanalyse niet expliciet aandacht aan de risico’s op belangenverstrengeling. Ook als het bijvoorbeeld gaat om de verplichte jaarlijkse vragenlijst die partijen gebruiken om potentiële belangenverstrengeling in de eigen organisatie in kaart te brengen, ziet het Commissariaat nog ruimte voor verbetering. Het Commissariaat verwacht van partijen dat zij zich niet beperken tot de conform de Gedragscode verplichte vragen, maar betrokkenen uitdagen breder na te denken over de potentiële risico’s, en deze te melden in de beantwoording van de vragenlijst.

Verder vraagt het Commissariaat aan de sector om een goede balans te vinden tussen formele en informele processen. Om (de schijn van) belangenverstrengeling te voorkomen, kan niet worden volstaan met het enkel uitvoeren van formeel beleid en procedures. Partijen moeten een doorlopende en open interne dialoog voeren over integriteitsrisico’s ter bevordering van bewustwording rondom dit thema. Deze dialoog verdient aandacht van de sector. Dit alles neemt niet weg dat een zekere mate van formalisering ook noodzakelijk is voor een adequate risicobeheersing. Het Commissariaat verwacht dan ook dat de sector de benodigde aandacht schenkt aan zaken als vastlegging en formalisering van besluitvorming.

Praktijkhandreiking
De meeste partijen erkennen het belang van het voorkomen van belangenverstrengeling en tonen ook de wil om te leren en te verbeteren. Zij hebben aangegeven naar aanleiding van dit onderzoek concrete aanpassingen door te zullen voeren of hebben dit inmiddels al gedaan. Het Commissariaat heeft heel bruikbare praktijkvoorbeelden gezien en vindt het van belang om deze te delen, zodat alle instellingen onder haar toezicht daarvan kennis kunnen nemen en kunnen gebruiken om het risico op belangenverstrengeling (verder) te beheersen. Daarom stelt het Commissariaat een aantal ‘good practices’ uit het onderzoek, aangevuld met goede voorbeelden uit andere sectoren, beschikbaar in de vorm van een praktijkhandreiking. Hiermee stimuleert het Commissariaat de sector om van elkaar te leren:

Handreiking Voorkomen van belangenverstrengeling bij mediaorganisaties

Doel van het onderzoek
Een adequate beheersing van het risico op belangenverstrengeling is belangrijk voor deze sector. Zij wordt immers voor een groot deel uit algemene middelen gefinancierd, waardoor (financiële) rechtmatigheid van groot belang is. Bovendien heeft zij een wettelijke taakopdracht om media-aanbod onafhankelijk tot stand te laten komen. Het voorkomen van iedere (schijn van) belangenverstrengeling is daarvoor een randvoorwaarde.
Het Commissariaat heeft vanuit haar rol als toezichthouder onderzoek gedaan naar de wijze waarop de partijen invulling geven aan de eisen die op dit vlak worden gesteld in de Mediawet, de Beleidsregels Governance en Interne Beheersing en de Gedragscode Integriteit Publieke Omroep 2021. Hiermee heeft het Commissariaat een beeld verkregen van de huidige stand van zaken en partijen gewezen op verbeterpunten.

Over het Commissariaat voor de Media
Het Commissariaat is de onafhankelijke toezichthouder op de audiovisuele media en adviseert hierover de staatssecretaris. Het Commissariaat kijkt naar de sector in zijn geheel en de systemen hierbinnen. Naast toezicht en controle op het naleven van de regelgeving heeft het Commissariaat een signalerende en agenderende functie.